مادرش از روی کمال اعتقاد به اعجاز جناب امام همام علی بن موسی الرضاعلیه‌السلام متوسل آن بزرگوار شده... و از اعجاز آن بزرگوار و حسن عقیده ضعیفه مزبوره، حالت احتضار آن شخص مریض به صحت مبدل شده و از جای خود حرکت کرده است...» این‌ها بخشی از مطالب چاپ شده در شماره 66 روزنامه وقایع اتفاقیه است که برای نخستین بار در تاریخ مطبوعات کشور خبری درباره آستان مقدس حضرت علی بن موسی الرضا(ع) در روزنامه‌ها به چاپ رسانده است.
پنجم ماه ربیع‌الآخر، مصادف با انتشار این نخستین روزنامه فارسی زبان ایرانی است که به توصیه میرزا تقی‌خان امیرکبیر در سال1267 هجری قمری در ایران منتشر شد. نسخه‌های تاریخی روزنامه وقایع اتفاقیه به همراه انبوهی دیگر از اسناد تاریخی مطبوعات ایران زمین در مرکز اسناد حرم مطهر رضوی نگهداری می‌شود.
سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با بیش از 30 میلیون مدرک اطلاعاتی از جمله آرشیو روزنامه‌ها، نشریه‌های ادواری و... یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین آرشیوهای کشور از نظر تعداد عناوین مطبوعاتی را در اختیار دارد.
به همین بهانه به سراغ رئیس اداره مطبوعات در مدیریت امور اسناد و مطبوعات این سازمان رفته و با وی به گفت‌وگو نشستیم.
«ابراهیم حافظی» که کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی است از چاپ اخبار «ولایت خراسان» و «آستانه مقدسه رضویه» در این روزنامه تا اقدام‌های این اداره در روزهای کرونایی با ما سخن گفت.
چه ضرورتی داشت تا چنین اداره‌ای در تشکیلات آستان قدس رضوی ایجاد شود؟
اداره مطبوعات مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی به عنوان یکی از واحدهای تخصصی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد این تشکیلات مقدس، قدمتی طولانی دارد که وظیفه آن شناسایی، جذب، سازماندهی، آرشیو و خدمات منابع مطبوعاتی(مجله، روزنامه و سالنامه) است. کتابخانه آستان قدس رضوی که قدمتی چند صد ساله دارد از همان آغازین شماره وقایع اتفاقیه نسخه‌های دریافتی آن را ثبت و تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران بیش از 300 عنوان مجله، روزنامه و سالنامه را جذب کرده است. در سال 1359 به منظور آگاهی دقیق‌تر از موجودی مطبوعات کتابخانه، تسهیل خدمات، حفاظت بهتر و تقویت فراهم‌آوری نشریات ادواری، آرشیو مطبوعات کتابخانه آستان قدس رضوی شکل گرفت و از این زمان روند جذب مطبوعات، رشد فزاینده ای پیدا کرد و با بهره‌گیری از روش‌هایی چون سنت حسنه وقف، قانون واسپاری نشریات ادواری، خرید و مبادله هر روزه ده‌ها عنوان و صدها نسخه جدید از نشریات، آرشیو سازمان کتابخانه‌های آستان قدس رضوی توانست توسعه چشم‌گیری یابد.
چه تعداد نشریه از چه تاریخی در این آرشیو وجود دارد؟
بیش از 33 هزار عنوان در این قسمت آرشیو شده که شامل قدیمی‌ترین روزنامه چاپ ایران با نام «روزنامه وقایع اتفاقیه» مربوط به سال 1267 هجری قمری تا بسیاری از نشریاتی که در حال حاضر چاپ می‌شوند است. این مجموعه به عنوان یکی از بزرگ‌ترین آرشیوهای مطبوعاتی ایران و البته به عنوان تنها آرشیو بزرگ در ناحیه شرق کشور شناخته می‌شود. از ویژگی‌های آن می‌توان به مواردی همچون آرشیو بیش از 2هزار و 500 عنوان نشریه چاپ خراسان(رضوی، شمالی و جنوبی)، جذب بیش از 9هزار عنوان نشریه دانشجویی، جذب بیش از 4هزار عنوان نشریه مربوط به پیش از دهه 60، بزرگ‌ترین آرشیو نشریات خراسان با 2هزار و 800 عنوان با (300 هزار نسخه) از سال 1318 هجری قمری مطابق با 1279 هجری شمسی تاکنون، بزرگ‌ترین آرشیو نشریات دیجیتال با 10 میلیون نسخه از سال 1252 هجری قمری تاکنون، بزرگ‌ترین آرشیو نشریات دانشجویی کشور با 9هزار و 200 عنوان (حدود 40 هزار نسخه) از سال 1315 هجری شمسی تاکنون، وجود کتابخانه تخصصی مطبوعات با بیش از 2 هزار جلد از سال 1300 هجری شمسی تاکنون، همچنین دو مجموعه وقفی و خریداری شده شامل مجموعه مرحوم استاد محمد گلبن با یک هزار و 584 عنوان روزنامه و مجله (با حدود 51 هزار نسخه از سال 1267 هجری قمری مطابق با 1229شمسی) دوره قاجاریه تا سال 1380 هجری شمسی که در سال 1382 هجری شمسی خریداری شد و مجموعه وقفی استاد سیدفرید قاسمی با 2هزار و 2 عنوان مجله و روزنامه شامل 38 هزار نسخه (از سال 1229 شمسی تا 1386 هجری شمسی) و... اشاره کرد.
برای بهره‌مندی مردم و پژوهشگران از منابع غنی این مجموعه مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی چه تدابیری اندیشیده‌اید؟
در روزهای کرونا 960 عنوان و 35هزار نسخه نشریه جدید به مجموعه آرشیوی این اداره افزوده شده است، همچنین نسخه‌شماری 900 هزار نشریه آرشیوی به سرانجام رسیده و 900 محتوا درباره مطبوعات در فضای مجازی و رسانه‌ها منتشر شده است، از طرفی دیگر 8هزار نسخه نشریه مازاد سازمان به مراکز آرشیوی اهدا شده و با معرفی نشریات در بیش از پنج نمایشگاه مجازی در حوزه‌های موضوعی مختلف سعی شده نفایس موجود این اداره به همگان معرفی شود. در این روزهای کرونایی (از فروردین سال جاری تا مهر99) بیش از هزار نفر از پژوهشگران از خدمات تخصصی حوزه مطبوعات به صورت غیرحضوری مربوط به حدود 100 هزار صفحه نشریه در فضای مجازی، سایت سازمان، مدیریت اسناد و مطبوعات، شبکه‌های اجتماعی و به صورت تلفنی استفاده کرده‌اند. البته باید متذکر شوم که خدمات این اداره از سال‌های گذشته و پیش از شیوع ویروس کرونا نیز به مخاطبان و به ویژه پژوهشگران ارائه می‌شده است. سالانه حدود 15 هزار نفر برای استفاده از آرشیو چاپی و دیجیتال مطبوعات و نشریات سازمان کتابخانه‌های آستان قدس رضوی به این اداره مراجعه می‌کنند که بیشتر آنان دانشجویان مقاطع تحصیلی مختلف در رشته‌های تاریخ، کتابداری، علوم اجتماعی، جامعه‌شناسی و... هستند. همچنین برای استفاده از نفایس مطبوعاتی (یعنی نشریات قدیمی و منحصر به فرد) این آرشیو، دانشجویان مقاطع کارشناسی ارشد، دکترا، محققان و طلاب حوزه‌های علوم دینی از سطح دو و سه به بالا با ارائه کارت شناسایی معتبر و معرفی‌نامه از دانشگاه و محل تحصیل، سازمان، نهاد و اداره مورد نظر (محل کار) و افراد عادی برای استفاده از آرشیو نشریات موجود با ارائه کارت شناسایی معتبر و تکمیل فرم مربوط و تأیید آن از سوی مدیران مسئول سازمان کتابخانه‌های آستان قدس رضوی می‌توانند از منابع موجود در این آرشیو استفاده کنند. ضمن اینکه برابر مقررات مربوط، ارائه تصویر از نشریات و مجلات موجود مطابق دستورالعمل‌های ابلاغی روی حافظه جانبی (فلش،CD و...) برای متقاضیان، مقدور و میسور بوده و بر اساس دستورالعمل و مقررات سازمان کتابخانه‌های آستان قدس رضوی ارائه خدمات تلفنی و الکترونیکی برای استفاده از آرشیو مطبوعات این اداره با ارسال تصاویر نسخ روزنامه یا مجله درخواستی برای افرادی که نمی‌توانند به صورت مستقیم و حضوری به سازمان کتابخانه‌ها مراجعه کنند تا آنجایی که با ضوابط و مقررات تعیین شده مغایرت نداشته باشد هم فراهم شده است.
نظر شما